Sự Trỗi Dậy Của Riso
- Kho Muc Risograph Studio
- Apr 1, 2020
- 9 min read
Với sự phát triển của nhiếp ảnh vào nửa cuối thế kỷ XIX, các trường phái nghệ thuật mới cũng nhanh chóng nở rộ. Máy ảnh có thể giúp tạo ra một bản sao hoàn hảo, nhưng liệu nó có thể làm rung động người xem với màu sắc rực rỡ và nét cọ đậm phong cách của trường phái ấn tượng hay không? Hay thậm chí chủ nghĩa biểu hiện,chủ nghĩa lập thể, siêu thực hay trừu tượng? Thời nay trong giới thiết kế chúng ta cũng hay suy nghĩ về vấn đề này - nhưng khác một chút - là trong bối cảnh thời đại công nghệ kỹ thuật số. Bàn tay con người không thể nào phân bì với các khối hình học hoàn hảo như vector được tạo ra bởi ứng dụng thiết kế, tính chính xác khoa học trên bảng màu kỹ thuật số hay hình ảnh sắc nét đa sắc màu mà nay ta có thể chụp ngay lập tức bằng điện thoại cầm tay. Hình ảnh bây giờ có thể được điều chỉnh đến hoàn hảo trên máy tính mà không cần quá nhiều công sức. Những thành tựu này quá tốt nếu so sánh với quá khứ. Tuy nhiên, để tìm lối đi riêng, đối với những người muốn tạo ra một hình ảnh chân thật, chứ không phải xử lý chúng, họ đang tìm những cách mới để đưa sự chân thật vào tác phẩm của họ. Sự quan tâm ngày càng tăng trong thời gian gần đây về các kĩ thuật thủ công, từ in kéo lụa, ép chữ, làm giấy. Nhưng kỹ thuật mới nhất hiện được các designers và illustrators theo đuổi là in Risograph.
"Tôi đã trở thành một fan trung thành với việc dùng Riso như một chất liệu sáng tạo của mình" - Cat Sims - zine publisher, artist và designer có tiếng ở London. Risograph là một kỹ thuật in lý tưởng cho các nghệ sĩ như Sims, không chỉ vì phong cách sáng tác theo kiểu truyện tranh hay vẽ nhiều nét của cô. "Risograph như tạo thêm nhiều tầng lớp cho tranh của tôi và bằng một cách nào đó, làm nó sống động lên."
Máy in Risograph 007 ra mắt lần đầu tiên vào năm 1984, bởi Tập đoàn Riso Kagaku của Nhật Bản. Có thể nói, công nghệ của Riso là sự giao nhau giữa in truyền thống và kỹ thuật số. Máy in Riso được thiết kế để có thể in nhanh nhất và rẻ nhất cho các đơn in với số lượng dao động từ 50 đến 5000 bản - số lượng mà nếu in bằng máy photocopy sẽ quá tốn kém và quá ít để có thể in offset.
Máy in Riso vẫn đang được thịnh hành và sản xuất, với chức năng mới giúp ta có thể cắm máy trực tiếp vào máy tính. Tuy nhiên, đa phần các máy in Riso cơ bản vẫn chỉ in được mỗi lần một màu. Bằng việc thay đổi lớp master và màu mực in cho mỗi lần in, để máy Riso chạy giấy vào 2, 3 hoặc 4 lần (mỗi màu = 1 lần), bạn có thể đạt được kết quả thú vị, nhiều màu sắc. Việc được thử nghiệm với mực in là một trong những điều khiến dân sáng tạo nghiện về Riso.
"Risograph đặc biệt độc nhất trong các tình huống khi mà artist hoặc designer tìm kiếm một thử nghiệm, khai thác hiệu quả khả năng và mối quan hệ giữa các màu in khi chồng lên nhau. Có một thứ gì đó thực sự truyền cảm hứng và mới lạ cho đôi mắt đã bão hòa với hệ màu in công nghiệp CMYK của chúng ta, để thấy một khả năng kết hợp màu sắc khác bên ngoài kỹ thuật offset tiêu chuẩn" - từ Matt - sáng lập viên của Perfectly Acceptable Press ở Chicago.
Perfectly Acceptable là một trong những studio in Riso mới mở trên khắp thế giới trong 5 năm qua. Theo Davis, phần lớn khách hàng ở Mỹ của họ là các họa sĩ truyện tranh và những người làm sách/zine độc lập. Ở Châu Âu và Châu Á, xu hướng dùng riso được truyền nhau giữa các họa sĩ vẽ minh họa (illustrators), các studio thiết kế và nhà xuất bản nhỏ.
Moritz Grünke, người đồng sáng lập We Make It ở Berlin vào năm 2012, yêu thích hiệu ứng mà Riso mang lại cho tác phẩm nghệ thuật, khiến chúng sống động hơn. Grünke chia sẻ, "Những mảng in lớn trơn một màu không nhìn chết bệt như khi được in bằng offset, và dù với các tranh vẽ vector sạch sẽ đơn giản cũng trở nên bóng bẩy hơn". Thật ra ấn tượng này dựa trên 2 lý do sau. Đầu tiên, kĩ thuật in riso chỉ in trên các loại giấy không cán màng (uncoated), size tối đa là A3, do đó, bề mặt thô sần (texture) của giấy trở thành 1 phần của tác phẩm. Thứ hai, độ đậm màu cũng được cân nhắc khi in với kĩ thuật này, vì với độ phủ mực quá đâm, chúng sẽ dễ bị nhòe và bị con lăn giấy của máy in trây ra khi kéo giấy vào. Hầu hết các studio in đề nghị chỉ đặt độ đậm mực ở mức 80% hoặc ít hơn. Việc sử dụng kĩ thuật halftones, hoa văn và thêm texture khi làm file in không chỉ giải quyết vấn đề đậm mực, mà còn tăng thêm chi tiết cho bề mặt bản in.
"Riso là kĩ thuật in hoàn hảo dành cho các tranh vẽ bằng nét, màu nước, bút chì hoặc than, vì Riso tạo ra các bản in trông giống như bản gốc, hoặc ít nhất là rất gần với nó", Grünke nói, "Đôi khi các brands và agencies in với chúng tôi vì họ thích sản phẩm của họ khi in ra có sự khác biệt, với cảm giác thủ công và nhìn giống in tay hơn."
Daria Tessler, một artist ở Portland (nay sống tại Oregon) nghiện zine, vẫn nhớ cái ngày năm 90s khi cô phát hiện ra in Riso tại Kinko. Cô đã lên kế hoạch cho dự án DIY của mình xoay quanh kĩ thuật này, nhưng khi cuốn zine sẵn sàng để in thì máy in Risograph đã bị dẹp đi. Sự hấp dẫn của nó vẫn bám chặt lấy cô. "In ấn Riso có thể tạo ra hiệu ứng hơi loang lổ và không phải màu mực nào cũng sẽ in ra đúng màu với giấy bạn chọn, vì vậy bạn phải chuẩn bị cho một bản in bê bết. Nó sẽ không được sạch sẽ và sắc nét như một bản in kỹ thuật số, tuy nhiên do thế mà nó có sức hấp dẫn riêng của nó. Tôi thích những cái được xem là lỗi in này và làm chúng rõ ràng hơn," cô nói. Ngày nay Daria sử dụng Riso cho sáng tác truyện tranh thần thoại của mình vì nó rất hoàn hảo trong việc tạo nên cảm giác lạc trong thời gian như truyện của cô.
Tại Paris, designer trẻ người Thụy Điển, Cecilia Hansson, đang chờ đợi thành phẩm in từ Riso Presto gửi về. Tranh của cô vẽ một con hổ được nhìn từ trên cao xuống, với các mảng màu sắc chồng chéo lên nhau, có vẻ lý tưởng cho việc in đè màu của Riso. Cô ấy rất hào hứng với kỹ thuật này đến nỗi cô ấy muốn có một máy in Riso của riêng mình. Cô giải thích "Vậy thì tôi mới có thể thỏa thích thử nghiệm nhiều hơn với quy trình in này, vừa in vừa sáng tác tiếp lớp màu in tiếp theo chẳng hạn."
Đối với các nhà sáng tạo khác, điểm thu hút chỉ đơn giản là ở chỗ in Riso tương tự như in kéo lụa (screen printing) về cả quy trình lẫn thẩm mỹ, nhưng dễ thực hiện hơn vì không phải khó khăn tốn kém tạo khung lụa để in, bỏ qua quy trình đổ rồi kéo mực in, chờ chúng khô và dọn dẹp sau đó. "Rất nhiều ý tưởng tương tự như in kéo lụa có thể được áp dụng. Màu sắc có thể chồng lên nhau để tạo ra các màu thứ cấp, mở rộng bảng màu của bạn. Bạn cần thiết kế kĩ càng để khi các màu chồng lên nhau cho ítbị lệch nhất (kỹ thuật trapping) để giúp nhà in in được chính xác hơn," illustrator người Anh, Bethan Woollvin nói. "Tôi rất mê in kéo lụa, nên khi tôi không có thời gian để in tay, tôi có thể sử dụng Riso để có được các bản in tương tự nhưng nhanh chóng gọn gàng hơn nhiều."
Khi bạn xem xét các khía cạnh thiết thực của in Riso, điểm cộng cho kĩ thuật này nhanh chóng được tăng lên. Nó in nhanh và rẻ, nó không đòi hỏi nhiều cơ sở hạ tầng và không gian. Tính linh hoạt của nó cao, với các bộ nạp giấy với sức kéo lên tới 110 lb (300 gsm), giúp máy in Riso tương thích với giấy dày như thẻ và bìa cứng. Nhưng có lẽ khía cạnh hấp dẫn nhất là nó ít hại đến môi trường.
Gabriella Marcella thành lập Risotto tại Glasgow, Anh vào năm 2012, nơi cô thiết kế và sản xuất dòng văn phòng phẩm và in ấn của riêng mình, với nhiều đối tượng khách hàng. Một trong những mục tiêu của cô là sản xuất nhiều hơn với ít nguyên liệu hơn. "Bản thân Riso đã là một phương pháp in hiệu quả, bền vững và tiết kiệm năng lượng, tạo nên một sản phẩm nhân đạo không thể so sánh với các phương pháp in ấn khác. Mực Riso không độc hại được làm từ gốc đậu nành, và master được làm từ xơ thực vật. Không giống như in bằng đá (lithography), Riso chỉ mất một tờ bản in đầu tiên để mực được phân bố đều đủ và sẵn sàng để in thành phẩm.
Không cần dùng tấm kim loại. Không dọn dẹp sau in. Điều lộn xộn nhất, nếu tính, là khi bạn bỏ đi các tờ master cũ khi máy báo đầy. Tuy nhiên, kỹ thuật này vẫn cho ta cảm giác rất thủ công vì ta chứng kiến từng lớp màu được in ra và việc sắp xếp giấy trong các lần in. Chính các yếu tố này cũng đã khiến Pip Lu và YuxXan “Forty” Liu thành lập O.OO Risograph & Design Room tại Đài Bắc vào năm 2014.
"Mọi người thường nói rằng các thiết kế trên giấy sẽ dần biến mất song song với sự phát triển của công nghệ. Nhưng bàn tay con người có xúc giác rất nhạy cảm và Riso không chỉ đặc biệt vì các màu sắc rực rỡ mà còn cho ta một cảm giác về kết cấu bề mặt phức tạp hơn. Chúng tôi khá tự tin rằng mọi người sẽ thấy Risograph thú vị khi tiếp cận nó," Lu nói. Liu tiếp tục "Chúng tôi quan tâm đến Risograph khi vô tình mua một tấm bưu thiếp ở nước ngoài. Vì lúc đó ở Đài Loan chưa có thông tin hay dịch vụ in gì về Riso, nên chúng tôi quyết định tiên phong để cho nhiều người biết hơn về phương pháp in thú vị này."
Giống như nhiều studio Riso khác, O.OO đang quảng bá kĩ thuật này bằng cách tổ chức buổi workshop. Lu và Liu đặt mình là một phần trong mạng lưới quảng bá cái đẹp về Riso trên toàn thế giới. Hội thảo, triển lãm, studio mở, nói chuyện, câu lạc bộ, tài liệu miễn phí trên mạng, tất cả đều giúp mở rộng và phát triển cộng đồng Riso. Một thị trường cho các máy in Riso cũng đã phát triển nhanh chóng trên eBay.
Tại London, Hato Press là một trong những studio tiên phong lớn nhất về Riso, với việc tổ chức liên tục các workshop và khóa học ngắn hạn. Leanne Richards tại Hato cho biết, "Có một cộng đồng Riso ngầm, mà trong đó mọi người thử nghiệm và chia sẻ ý tưởng cũng như kinh nghiệm về cách sử dụng máy in. Điều này chắc chắn đã khuyến khích sự phát triển của Riso. Nó là một kĩ thuật dễ tiếp cận và thân thiện với người dùng, nên workshops thường rất thành công và tạo nên nhiều sự quan tâm hơn xung quanh kĩ thuật in này."
Theo ông Richards, Riso hiện được áp dụng nhiều hơn như một phương tiện in ấn sản xuất nghiêm túc cho các phiên bản nghệ thuật mà vẫn giữ được mối quan hệ với việc sáng tác thủ công. Và mặc dù các hạn chế của Riso sẽ luôn có thể được bù đắp thông qua các ứng dụng và phần mềm (ví dụ như tại colorlibrary.ch bạn có thể tìm thấy các thủ thuật tách lớp màu tiên tiến hơn), nhưng sự quyến rũ của nó vẫn nằm ở chỗ ta không thể đoán trước được thành phẩm sẽ ra sao. Tại Hato Studio, bốn máy in của họ dường như đều có cá tính riêng. "Rất khó khăn nếu ta dựa dẫm hoàn toàn vào chúng, vì như hầu hết các máy in khác, chúng rất mong manh và kiêu kì. Có máy thì nhận giấy dày 300 gsm vô tư; máy khác thì in không bao giờ lệch. Không như trắng và đen, dần dần ta sẽ trở nên quen thuộc với các sắc thái và ta có thể dễ dàng kiểm soát chúng hơn, thì ta sẽ làm chủ được kĩ thuật in này."
/ bài viết này được dịch bởi Long Long Long, từ bài gốc viết bởi Garrick Webster /
Original English article at: https://www.commarts.com/columns/the-rise-of-riso)
Comments